Artistieke inbreng en ambacht samen leiden tot het beste resultaat

Door Willem Coolen

Palissanderhout is één van de meest prestigieuze en luxueuze houtsoorten ter wereld. Eind 19e eeuw werd palissander veel geïmiteerd door de decoratieschilder, evenals andere schildertechnieken, zoals polychromie, marmerimitaties, trompe-l’oeil en verguldwerk. Al deze technieken kenden een opleving in de jaren twintig en dertig van de 20e eeuw. In deze art-deco periode vormde het donkere palissander een ideaal contrast met goudkleurig messing of gekleurde marmers.

Selfmade man, brandstofhandelaar en Ford-dealer Jan Jongerius was een liefhebber van de Amerikaanse art-deco bouwkunst en liet zijn villa en kantoorgebouw aan de Kanaalweg 64 in Utrecht in deze stijl bouwen. Beide panden zijn de afgelopen jaren gerestaureerd. Tijdens het bouw- en kleurhistorisch onderzoek voor de restauratie van het kantoorgebouw zijn restanten lambrisering gevonden, die voorzien zijn van een geschilderde houtimitatie. De gevonden kleur en tekening duiden op een palissanderimitatie, wat goed in de art-decostijl past. Er werd besloten een reconstructie te maken van de lambriseringen met palissanderimitatie. 

Om tot een mooi resultaat te komen, zijn in de kantoorruimte proefvlakken gemaakt. In een bestek staat simpelweg ‘houtsoort aanbrengen’, maar in de praktijk is door de kleuronderzoeker, architect en monumentenambtenaar op locatie en in overleg besloten welk effect het best zou passen in de ruimte. De lambrisering beslaat immers de helft van de wand en is zeer aanwezig. Bovendien moest de schildering niet alleen passen bij het monument, maar ook bij het nieuwe ontwerp van de architect voor deze ruimte. De reconstructie van de palissanderlambriseringen laat zien dat je als restauratie- en decoratieschilder niet alleen je ambacht goed moet beheersen, maar ook een artistieke inbreng hebt om de reconstructie goed te laten slagen.

De houtsoort palissander komt voort uit bomen, die behoren tot de familie Dalbergia. Naar gelang de herkomst uit Zuidoost-Azië, Honduras, Brazilië of Madagaskar varieert het in kleur van helgeel oranje tot donkerbruin violette achtig. Palissander werd vooral onder Lodewijk XV begin 18e eeuw in Europa ingevoerd als grote zeldzaamheid. Door de voortgang van kolonisatie en handel werd palissander vanaf de tweede helft van de 19e eeuw in grote hoeveelheden verhandeld. Het werd vanaf die tijd ook gebruikt voor het maken van kostbare massieve meubelen en interieurbetimmeringen.

Op 20 oktober 2018 kunt u de schilderingen met eigen ogen zien, want dan zijn er rondleidingen in zowel de villa als het kantoorgebouw van het Jongeriuscomplex. Voor meer informatie en aanmelden, ga naar www.villajongerius.nl

Meer weten over de opleidingsmogelijkheden voor het restaureren van onroerend en/of roerend erfgoed?

Bekijk het opleidingenoverzicht op www.erfgoedopleidingen.nl.

Willem Coolen is restaurator, docent en voorzitter van Het Restauratieconvergent, één van de 14 partners van het Nationaal Centrum Erfgoedopleidingen.

Fotoreeks: De palissanderimitatie bestaat in totaal uit zes verflagen: tweemaal een rood roze grondlaag, waarop met penseel de houtdraadtekening getekend wordt. Na droging wordt deze houtdraadtekening heel donker geglaceerd, zodat de kenmerkende licht en donker effecten ontstaan. Als laatste wordt de palissanderimitatie tweemaal gevernist om een mooi gepolitoerd diepte-effect te verkrijgen.