Hoe voorkom je de val van een kabinet?

Door Vincent van Drie

Recent werd ik als meubelrestaurator gevraagd om bij een kabinet te komen kijken. Mevrouw was voor het eerst op 84-jarige leeftijd verhuisd. ‘De grote linnenkast van moeder’ werd toevertrouwd aan een erkende verhuizer. Maar helaas, daar tuimelde een kastdeur op de plavuizenvloer. De ‘eigen restaurateur’ van de verhuizer zou dit kunnen repareren, maar de hele kast zou ‘onvermijdelijk opnieuw moeten worden afgewerkt, omdat hij zou worden geschraapt en geschuurd’. Ik heb mevrouw gerust kunnen stellen dat de afwerking niet vervangen hoeft te worden en dat alle stukjes, splinters, breuken en losse verbindingen vrijwel onzichtbaar, met lijm kunnen worden teruggeplaatst.

Schade door een uitvallende deur is een gevolg van ondeskundigheid en onzorgvuldigheid. Bij een kabinet zitten de deuren van de bovenkast ‘opgesloten’ tussen onderkast en kap terwijl ze scharnieren op korte metalen pennen. Als die bovenkast (die in onderdelen wordt opgebouwd) op de juiste wijze is geplaatst, zijn de pen-en-gatverbindingen geborgd met toognagels. Dit dient vooraf gecontroleerd te worden als de deuren -een voor een- verwijderd gaan worden. Om de eerste deur uit te nemen, wordt de kap namelijk aan één zijde een beetje (ca. 1,5 cm) opgetild, zodat aan de bovenzijde de scharnierpen vrijkomt. Zonder handhaving van de juiste borging aan de zijde van de andere deur, tuimelt de tweede deur uit de kast. Het is natuurlijk nog beter als een tweede persoon dit helpt te voorkomen door hem even vast te houden.

Het woord ‘meubel’ is verwant aan het woord mobiel en inderdaad is verplaatsbaarheid een belangrijke eigenschap van kasten. Bij grotere meubelen, zoals een kabinet, is juist vanwege die verplaatsbaarheid meestal sprake van een demontabele opbouw. In het verleden konden daardoor meubels op een handkar of in een schuit worden vervoerd en op de plaats van bestemming, zonder hinder van lastige doorgangen als deuren en trappen, worden geplaatst.

Bij een kabinet vormt de onderkast feitelijk de stabiele basis voor het demontabele bovendeel. Deze bestaat uit planken met laden, twee zijden, achterwanddelen met groef-en-messing, twee deuren en een kap. Met houten toognagels geborgde en daardoor demontabele pen-en-gat verbindingen maken die opbouw semipermanent. De opbouw is echter bij een afwijkende belasting zo kwetsbaar dat, anders dan de meeste verhuizers doen, de bovenkast uit elkaar moet worden genomen bij verplaatsing. Eenmaal ontmanteld blijft ‘een commode’ over met een compacte stapel onderdelen. Toch ‘compleet’ verhuizen van de bovenkast is vragen om moeilijkheden.

Beste verhuizer, negeer niet de aard van het object en probeer te achterhalen waar het meubel structureel zwak of verzwakt zou kunnen zijn. Denk daarbij aan de stevigheid van de verbindingen; loszittend of uitstekend fineer; barsten of scheuren in het hout; de aantasting door houtworm; de kwetsbaarheid van de afwerklaag. En vraag op tijd advies, want een restaurator wordt liever vooraf benaderd om te voorkomen dan achteraf om ‘te genezen’.

Meer weten over de opleidingsmogelijkheden voor het restaureren van roerend erfgoed? Bekijk de opleidingen onder het kopje Roerend Erfgoed in het opleidingenoverzicht op www.erfgoedopleidingen.nl.

Vincent van Drie is restaurator, vicevoorzitter van Restauratoren Nederland met portefeuille Educatie. Restauratoren Nederland is één van de 14 partners van het Nationaal Centrum Erfgoedopleidingen.

Bijschrift: Op de tekening is de bovenzijde van een kast te zien met twee voor toognagels voorbereide pennen die zonder lijm in de kap steken.