Hoe word je molenmaker?

Bij het inventariseren van de missende schakels in het restauratieonderwijs voor het Masterplan 2018-2021 heeft de Nederlandse Vereniging voor Molenmakers aan het NCE aangegeven geen behoefte te hebben aan een afzonderlijke opleiding. Er stromen jaarlijks landelijk circa 2 nieuwe molenmakers in de branche. Deze mensen worden binnen de bedrijven opgeleid. Er wordt vooral gezocht naar ervaren restauratietimmerlieden, die interesse hebben om molenmaker te worden.

“Molenmakers komen grofweg vijf verschillende facetten tegen in hun werk: onderhoud, restauratie, verplaatsingen, nieuwbouw en funderingsherstel. Dat laatste komt vrij regelmatig voor, onder andere bij het verdiepen van schepraderen en verlengen van vijzels, een gevolg van de lagere waterstanden in Nederland.”

Zeven Erkende Molenmakersbedrijven 

Er zijn in Nederland zeven molenmakersbedrijven* met het certificaat Erkend Molenmaker. Dit certificaat hoort bij beoordelingsrichtlijn 3500 van de Stichting Erkende Restauratiekwaliteit Monumentenzorg (ERM), die is gebaseerd op de eerdere erkenningsregeling van de Nederlandse Vereniging van Molenmakers. Een uitvoeringsrichtlijn voor molenmakers bestaat niet. Er is wel een uitvoeringsrichtlijn Molenadvies (URL 2002). Een nieuwe richtlijn voor de inspectie van molens, met daarin volop aandacht voor het gaande werk, is in de maak. Deze zal deel gaan uit maken van de uitvoeringsrichtlijn 2005 Inspecteren van monumentale gebouwen en objecten.

Passie en specialistische kennis van het werktuig dat de molen is

“Molens zijn in feite werktuigbouwkundige installaties,” vertelt Erik, “Naast het reguliere restauratietimmerwerk aan kozijnen, deuren en bijvoorbeeld het stellingdek, is specialistische vakkennis nodig voor het gaande werk en het mechaniek met wielen, lagers en roeden (alles wat beweegt) en zo ook van de specifieke constructie van de molen. Het allerbelangrijkste dat je nodig hebt om molenmaker te worden is passie. Passie voor de molen, voor het ambacht én voor de elementen van de natuur. De meeste molenmakers zijn al van jongs af aan bezig met molens, ze helpen bijvoorbeeld als kind al bij de molen in de buurt. Van onze 10 molenmakers wonen er drie in een molen en daarnaast zijn er meerdere vrijwillig molenaar. Het “gek zijn van molens” stopt dus niet bij het werken als molenmaker.”

Het vak leren van een leermeester 

“Om het vak te leren gaan leerlingen met de molenmaker mee. Sommige leerlingen haken na drie dagen af, anderen ontdekken dat ze niets anders meer willen. We zoeken uit waar hun interesse ligt, want als ze doen wat ze leuk vinden, zijn ze er vaak ook goed in. Dan zitten ze in hun kracht. Onze leerlingen volgen (restauratie)timmeropleidingen op niveau 2, 3 of 4 en komen via bijvoorbeeld Bouwmensen of het Hout- en Meubileringscollege bij ons. Ook hebben we zo af en toe een zij-instromer, iemand met wel al timmerervaring én met de passie voor molens. Zij gaan dan vaak in een meester-gezeltraject mee met een ervaren molenmaker.”

Molenmaker is een veelzijdig maar ook gevaarlijk vak 

“Als je een goede timmerman bent, duurt het zomaar nog jaren voor je ook een goede molenmaker bent. Het is een veelzijdig vak. Er zijn zoveel verschillende type molens en je komt bijvoorbeeld heel veel houtsoorten tegen. Vergeet ook niet dat een molen een gevaarlijk werktuig is! Het vak blijft bestaan door de kennisoverdracht van leermeester op leerling en van meester op gezel. Alles steunt op de ervaring van de molenmaker. De molenmakers binnen ons bedrijf hebben met elkaar zo’n 300 jaar ervaring, iets om trots en zuinig op te zijn! Bij ieder nieuw project kijken we naar de samenstelling van het team. Sturen we een leermeester met een kersverse leerling naar een molen? Of is het werk zo veeleisend dat we twee ervaren molenmakers op een molen zetten? Na afloop van een project evalueren we, doen we nacalculatie en kijken we wat we geleerd hebben. Zo breiden we onze kennis uit.”

Vakkennis bijhouden en uitwisselen

“Om hun vakmanschap bij te houden volgen de molenmakers reguliere cursussen over materialen, detaillering, werkzaamheden en schadebeelden. Om de kennis over molens te verdiepen organiseren we binnen het bedrijf kennisdeelsessies. We wisselen onderling kennis uit over een bepaald onderwerp. Iedere molenmaker heeft wel een specialisme, zo worden ook onze gerespecteerde gepensioneerde molenmakers nog weleens ingevlogen om vakkennis over te dragen.”

Leermeester en leerling  op onderhoud bij wipmolen De Rooie Wip

“Op de foto’s werken leermeester Jaap-Jan Linstra en leerling Jasper Hoekstra (via Bouwmensen) aan het groot onderhoud van wipmolen De Rooie Wip (1639) in Hazerswoude-Dorp. Jaap-Jan is jaren geleden zelf als leerling binnengekomen. Een inmiddels vakkundige molenmaker jongen die op een tactvolle manier kennis kan overdragen en mensen weet aan te spreken. We hebben, ook op dit project, gekeken welke werkzaamheden hier uitgevoerd moeten worden en of hier een leerling mee naar toe kon. Jasper volgt in de avonduren de opleiding timmerman op niveau 2 en werkt 5 dagen in de week bij Verbij. Natuurlijk proberen we een leerling niet alleen vakkennis over te brengen. Net zo belangrijk vinden we het om hem de normen en waarden die bij het werkzame leven horen mee te geven. Hoe ga je om met collega’s, onderaannemers en opdrachtgevers? Kom je je afspraken na? Dat zijn heel belangrijke aspecten om goed werk te kunnen leveren. Een molenmaker word je dus niet zo maar even”, sluit Erik lachend af.

Foto’s Arjen Veldt. 

*De zeven Erkende Molenmakers zijn:

• Windmolenmakerij Saendijck B.V.
• Molenmakerij Herrewijnen B.V. 
• De Gelder Molenmakers en Aannemersbedrijf
• Beijk B.V.
• Vaags Molenwerken en Vaags Molentechniek
• Groot Wesseldijk B.V.
• Verbij Hoogmade B.V.