Studiemodule Ethiek leert restaurator zich te verantwoorden

Natasha Herman, restaurator van boeken en IJsbrand Hummelen, gepensioneerd senior onderzoeker bij de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, behandelen aan de hand van een flink aantal case studies, ook uit de eigen beroepspraktijk van de deelnemers, de ethische vraagstukken die de praktijken van conservering en restauratie bepalen.  Ethiek is altijd in ontwikkeling want voortdurend veranderen opvattingen, inzichten, concepten, ideeën, normen en waarden waarbij op wetenschappelijk gebied vooral nieuwe technologieën zowel bij het onderzoek en de materiele analyse van objecten als bij de behandeling en documentatie van grote invloed zijn. 

Ethiek is altijd in ontwikkeling

IJsbrand Hummelen:  “De hoeveelheid informatie via digitale bronnen voor de restaurator zelf, groeit enorm. Congressen, lezingen, en demonstraties kunnen online bezocht worden. Daarnaast zijn de sociaal culturele ontwikkelingen rondom erfgoed in beweging zoals identiteit, culturele diversiteit, kolonialisme, participatie en de rol van ‘experts’, ‘connaisseurs’. De makers en gebruikers van erfgoed hebben hun invloed op de veranderende inzichten, methodieken en ethiek van conservering en restauratie. Dat geldt ook voor opvattingen over de status van het ambacht. Sommige ambachten worden zelf als erfgoed beschermd binnen het domein ‘immaterieel erfgoed’.”

De affaire Newman

Een voorbeeld van een relevante casus is de historisch belangrijke ‘affaire Newman’. Toen in het Stedelijk Museum in Amsterdam, in 1986 een verwarde man met een Stanley mes het schilderij ‘Who’s afraid of Red, Yellow and Blue III’ aanviel, werd het grote monochrome rode vlak ernstig beschadigd. Bij de restauratie blijkt het gehele rode vlak over te zijn geschilderd. De restaurator blijft ontkennen dit zo te hebben uitgevoerd. Wat heeft dit ons gebracht?

De affaire Newman heeft grote invloed gehad op de ontwikkeling van de besluitvorming op het gebied van restauratie in Nederland, zegt IJsbrand: “Het legde vooral de onderbelichte belangrijke rol van de openbaarheid bij besluitvorming over de algemene belangen van het object, in het proces van restauratie van openbare collecties bloot. Blijkbaar was, achteraf gezien, niet alleen de kleur rood van algemeen belang maar juist ook de wijze waarop die is aangebracht (kwast) en de glans, de oppervlakstructuur, de transparantie, dikte van de laag, de kwaststreek etc. En juist deze aspecten waren in deze restauratie vooraf noch beschreven of besproken en dus ook niet gedocumenteerd. Dit aspect bleek, na onderzoek achteraf, heel belangrijk omdat Newman ook duidelijk had aangegeven dat je zijn schilderijen van 20 centimeter afstand moet ‘beleven’.”

Nieuwe vragen

“Deze ontwikkelingen”,  legt IJsbrand uit, “roepen altijd nieuwe vragen op over hoe iets bewaard en wat er bewaard moet worden – en dus over conservering en restauratie – en die vragen leiden tot veranderende praktijken, normen en waarden. Die discussie, het discours, werd en wordt mede gevoerd door het publiek, critici, de erfgoedprofessionals, waaronder de restauratoren, en beïnvloed door onderzoeken uit verschillende disciplines zoals natuurwetenschappers, historici en archeologen, maar ook sociologen, theoretici en filosofen die de laatste decennia een toenemende belangstelling hebben voor het vakgebied”.

Kritische reflectie

“De restaurator is natuurlijk een belangrijke actor en –interveniërend cruciaal – onderdeel in dit voortdurend veranderende discours. Je ontkomt er als restaurator dus niet aan. Er wordt daarom verwacht dat restauratoren actief aan deze ontwikkelingen deelnemen en zich dus ook op de hoogte (blijven) houden van deze veranderingen en hun keuzes en methodieken tegen die achtergrond in de praktijk toepassen en vooral: zich verantwoorden. Deze ‘kritische’ reflectie is een essentieel en kenmerkend onderdeel van het vak die in de documentatie uitgedrukt wordt. Zonder deze twee onderdelen, de kritische reflectie en de weerslag daarvan in de documentatie, is er geen sprake van een conservering of restauratie.”

De NCE-studiemodule Ethiek is ontwikkeld in samenwerking met studenten van studierichting Conservering & Restauratie van de Universiteit van Amsterdam en met restauratoren van Restauratoren Nederland, Art Restorers Association Nederland en Restauratoren Vereniging Noord.

Interesse?

Voor meer informatie over de studiemodule/inschrijven: Geschiedenis, Theorie, Ethiek en Besluitvorming van Conservering en Restauratie.

Schilderij: Barnett Newman: Who’s afraid of Red, Yellow and Blue III (1969). Olieverf op linnen (96” x 214”/ 244 cm. x 544 cm.). Stedelijk Museum Amsterdam. Foto boven: de schade aan het schilderij. Foto onder: het schilderij na de restauratie.

Dit bericht is een bewerking van een artikel dat eerder is gepubliceerd in de nieuwsbrief van het Restauratoren Register.