Borging van het erfgoedonderwijs: hoe zorgen we daar samen voor?

Leven lang leren juist in de restauratie

Vaklieden in de restauratie zijn ware vakspecialisten. Dat begint bij een gedegen opleiding in het mooie, complexe en veel omvattende restauratievak. De afgelopen jaren ontwikkelde het NCE samen met de restauratiebranche 10 nieuwe restauratieopleidingen. De NCE-opleidingen worden in een inspirerende leeromgeving gegeven door vakbekwame docenten met uitgebreide praktijkervaring in de restauratiesector. Om de kwaliteit van de opleidingen in de toekomst te garanderen houdt het NCE de erfgoedopleidingen up-to-date. Zo worden aanpassingen van wetgeving en technologische innovaties doorgevoerd in de lesstof. Denk bijvoorbeeld aan de Omgevingswet en de Wet Kwaliteitsborging voor het bouwen, maar ook aan maatschappelijk relevante ontwikkelingen zoals verduurzaming en herbestemming van monumenten. 

Onderwijsstructuur op maat voor de erfgoedsector

Bij het ontwikkelen van de nieuwe erfgoedopleidingen is de systematiek vanuit het reguliere MBO-onderwijs gevolgd. Op basis van een kwalificatiedossier worden begin- en eindtermen geformuleerd en worden examens uitgewerkt. Doordat de systematiek van kwalificatiedossiers en examinering uit het overheidsbekostigde onderwijs volledig wordt gevolgd én doordat het NCE het NRTO-keurmerk  van erkend scholingsinstituut (1) heeft, is de kwaliteit en het niveau (MBO 3 en 4) van de opleidingen geborgd. Het NCE organiseert de opleidingen ‘vraag gestuurd’, d.w.z. op aanvraag van een branche of regio, omdat diverse vakgebieden zó kleinschalig zijn, dat niet ieder jaar een klas kan worden gevuld. 

Jaarlijkse instroom ca. 200 vaklieden in 10 disciplines

De omvang van de restauratiebranche en de behoefte aan instroom van restauratievaklieden laat al jaren een stabiel beeld zien. De hoeveelheid geregistreerde monumenten wijzigt nauwelijks, evenals de subsidiebudgetten en leningen voor restauratie en onderhoud van monumenten. De laatste jaren bedraagt de restauratie(bouw)productie circa 360 tot 400 miljoen Euro per jaar. Deze productie wordt uitgevoerd door circa 3.100 werkenden. Het Economisch Instituut Bouwnijverheid heeft de instroombehoefte voor de restauratiesector bepaald op 6 à 7% van het totale personeelsbestand (2). Dit komt neer op ca. 200 personen. Het gaat dus om een klein aantal personen, die ook nog eens meer dan 10 verschillende vakdisciplines uitoefenen, verdeeld over heel Nederland. Gelet op deze cijfers is het alleszins begrijpelijk dat het reguliere, regionaal ingestelde onderwijs hiervoor geen opleidingsaanbod in stand kan houden. Het NCE is inmiddels in staat om een fors deel van de benodigde instroom in de sector op te leiden. In 2021 nemen 146 personen deel aan de nieuwe erfgoedopleidingen. Voor 2022 zal dat aantal stijgen naar 185 personen.

Samenwerking met alle branches

Per opleiding/vakgebied worden de branchevereniging(en) betrokken bij het ontwikkelen van de lesstof en bij praktische zaken zoals meest wenselijke opleidingsdagen in het jaar (bijv. rustige winterperiode), opleiden tijdens werktijd of in de avonden, het opdelen van de opleiding in modules al dan niet verspreid over meerdere jaren, geschikte leslocaties in het land, interessante excursies, benodigde gereedschappen en materialen en in te zetten vakdocenten. Dit overleg bevordert de kwaliteit van de opleiding en steun van de sector om medewerkers te laten deelnemen. Deze samenwerking met alle partijen uit de klankbordgroepen is een belangrijke succesfactor van het NCE. Deze unieke samenwerking en betrokkenheid hebben tot gevolg dat de opleidingen worden ‘gedragen’ door de branches.

ERM-uitvoeringsnormen komen terug in alle opleidingen

In de afgelopen 10 jaar heeft de erfgoedsector, in samenwerking met de stichting Erkende Restauratiekwaliteit Monumentenzorg (ERM), handzame beoordelings- en uitvoeringsrichtlijnen (BRL’s en URL’s) uitgewerkt, die breed worden omarmd en toegepast bij het op een verantwoorde wijze onderhouden, restaureren en herbestemmen van cultureel erfgoed. Deze richtlijnen zijn opgenomen in de lesstof van de NCE-opleidingen. De stichting ERM erkent de NCE-opleidingen dan ook als invulling van de scholingseisen zoals in de richtlijnen beschreven.

Behoud van vakmanschap = behoud van erfgoed

Onlosmakelijk hoort hier ook ‘behoud van erfgoedopleidingen’ bij. In het verleden zijn forse bedragen besteed aan het (her)ontwikkelen van erfgoedopleidingen. Helaas is keer op keer gebleken dat door een gebrek aan financiële middelen en mogelijkheden van reguliere opleidingsinstellingen, de opleidingen weer ‘in verval zijn geraakt’. Het NCE wil de toekomst van de 10 nieuwe restauratieopleidingen, die in de afgelopen jaren samen met de branches ontwikkeld zijn, structureel borgen. Het is cruciaal om de nieuwe onderwijsstructuur voor erfgoedambachten nu definitief én gezamenlijk een duurzame toekomst te geven. 

Het ministerie van OCW levert een bijdrage aan de opleidingskosten

De NCE-opleidingen worden buiten het bekostigd onderwijs georganiseerd. Dit betekent dat geen aanspraak kan worden gemaakt op de overheidsbijdrage per student van gemiddeld circa € 8.000,-. Tot eind 2021 kan het NCE de opleidingsprijzen relatief laag houden, door kosten rondom de organisatie en bedrijfsvoering, voorlichting over de opleidingen en huisvesting vanuit de OCW-subsidie af te dekken. Vanaf 2022 zullen deze kosten echter opgenomen moeten worden in de kostprijs van de opleidingen. De opleidingsprijzen zullen daardoor aanzienlijk stijgen. Het NCE acht een bijdrage in de opleidingskosten voor deelnemers aan de gespecialiseerde restauratievakopleidingen en studiemodules van het NCE, onontbeerlijk. 

Het ministerie van OCW steunt het NCE in de wens om het restauratieonderwijs ook na 2021 toegankelijk te houden. Vanaf 2022 komt OCW daarom de NCE-studenten tegemoet met een bijdrage 50% van de opleidingskosten. De bijdrage geldt in eerste instantie voor 2022. Hiermee is een belangrijke stap gezet om het erfgoedonderwijs in Nederland aantrekkelijk, up-to-date en betaalbaar te houden. We hopen dat het ministerie tot een structurele ondersteuning van het erfgoedonderwijs besluit.

Meer weten over kwaliteitsborging bij het NCE? Lees: Kwaliteitsbewaking van erfgoedonderwijs is een doorgaand proces. 

Meer informatie over onze opleidingen: NCE-opleidingen/modules.

(1) De Nederlandse Raad voor Training en Opleiding is de overkoepelende branche-organisatie van circa 400 opleidingsinstellingen. Het NRTO hanteert strenge kwaliteitseisen, waaraan alle leden dienen te voldoen.

(2) Arbeid en scholing in de restauratiesector, EIB 2012, Aandacht voor restauratieambachten, Rijksadviseur Cultureel Erfgoed 2012, Restauratie en onderhoud van monumenten, EIB 2013, Instandhouding van monumenten, EIB 2016, Naar een duurzame instandhouding van het gebouwde erfgoed, Van de Voorde Monumentenadvies, Gespecialiseerde restauratiebedrijven in beeld, EIB 2018.